Als 18-jarige mag je opeens van alles wat je als 17-jarige nog niet mocht.

Als je 18 bent mag je stemmen.

Als je 18 bent mag je bier drinken.

Als je 18 bent mag je auto rijden zonder een 18plusser als bijrijder. 
Als je 18 bent mag je zelf een mobiel telefoonabonnement afsluiten. 
Als je 18 bent mag je helemaal zelf bepalen of je stopt met school.

Wanneer je het rijtje zo bekijkt, dan lijkt het wel alsof je op 18-jarige leeftijd plotsklaps volwassen bent. En wanneer je het rijtje zo bekijkt zou je haast denken dat het bij volwassen worden draait om rechten en plichten. Hoewel ik als vader soms ook de fout hebt gemaakt te denken dat het bij de opvoeding ging om rechten en plichten  is de werkelijkheid natuurlijk anders en veel weerbarstiger. Bij het volwassen worden en in de opvoeding draait het niet om rechten en plichten, maar om wortels en vleugels. “Goethe schreef ooit: ‘Zwei Dingen sollen Kinder von ihren Eltern bekommen: Wurzeln und Fluegel’. En zo is het. Maar ouders vertrouwen hun kinderen al vroeg toe aan het onderwijs en die opdracht ligt dus net zo goed bij ons.” lees ik in het meerjarenplan van het Koning Willem I College.

Mijn zoon Stijn is 17. Hij behaalde vorig jaar een VWO-diploma, studeert en woont op kamers in een andere stad en geniet van zijn autonomie. Hij zal zich wel eens verslapen en een college missen, maar als ouder weet ik dat niet en hoef ik dat ook niet te weten. Die jongen redt zich wel.

Mijn stiefzoon Ivo is 18. Hij woont nog thuis, studeert op het mbo en heeft een druk leventje. Hij heeft een bijbaantje, loopt stage en geniet van het leven. Thuis kookt hij af en toe, maar hij vindt het ook fijn als het voor hem gedaan wordt. Die jongen redt zich wel, maar hij heeft nog geen startkwalificatie en het is toch een prettig gevoel dat hij op school goed begeleid wordt.

Ieder kind is anders en ieder kind bewandelt zijn eigen pad. De een slaat eerder zijn vleugels uit, terwijl de ander wat meer tijd nodig heeft zich te wortelen. 

Maar alle jonge mensen willen gezien worden om wie ze zijn en wat ze doen. Door goede begeleiding en aandacht ontdekken ze waar hun kracht  ligt om zich pas daarna zelfstandig verder te ontwikkelen. 

Begeleiding en aandacht zijn voor mij de sleutelwoorden bij het Ingrado-project “We missen je”. Ik draag in dit project ook mijn steentje bij en doe dat door mee te praten in de projectgroep “herijking visie en beleid”. Over de visie zijn we het van stuurgroep tot projectgroep inmiddels wel eens.

Onderwijs is een recht en geen plicht en ieder kind heeft behoefte aan aandacht en begeleiding. Dat houdt niet op als je 18 bent en daarom zouden 18plussers op dezelfde manier benaderd moeten worden als 18minners. Het is de verantwoordelijkheid van school om te zorgen voor goed en uitdagend onderwijs. Kinderen moeten immers naar school willen. Het is de verantwoordelijkheid van de gemeente om te helpen als een kind toch dreigt uit te vallen. Niet door te sanctioneren, maar door extra aandacht en begeleiding te bieden.

Scholen en gemeentes hebben een gezamenlijke verantwoordelijkheid en de “we” in “We missen je” staat voor die gezamenlijke verantwoordelijkheid. Het is een prachtig motto, want ieder kind wil gemist worden. Dat houdt niet op als je 18 bent.

Deze column schreef ik voor Ingrado, de landelijke brancheorganisatie voor leerplicht en rmc.

In 2015 gaat het ministerie kwaliteitsafspraken maken met mbo-instellingen.

Kwaliteitsafspraken.

De kwaliteit van het onderwijs wordt in eerste instantie bepaald door de kwaliteit van de relatie tussen onderwijzer en leerling, docent en student, volwassene en kind.

Het overgrote deel van de leerlingen op het mbo is tussen 16 en 20 jaar. Jonge mensen op de drempel van volwassenheid. Jonge mensen met vaak al een hele levensgeschiedenis achter zich. Jonge mensen die wat sturing en betrokken begeleiding nodig hebben. Kinderen.

Luc Stevens, emeritus hoogleraar Orthopedagogiek, praat consequent over kinderen. Of ze nu in het basisonderwijs, het voortgezet onderwijs of het middelbaar beroepsonderwijs zitten. Stevens onderscheidt drie psychologische basisbehoeften die gelden voor ieder mens en dus ook voor kinderen. “Ieder mens is gebouwd om zichzelf te ontwikkelen en heeft een natuurlijke behoefte aan competentie, autonomie en relatie.”

In gewoon Nederlands zeg je dan “Ik kan het”, “Ik kan het zelf” en “Ik hoor erbij”.

Kinderen willen erbij horen en hebben dus behoefte aan relatie, zowel met hun leerkrachten als met andere kinderen. De relatie is dus essentieel in het onderwijs. Een relatie kan iemand maken of breken. In een goede relatie leer je van de ander, maar leert de ander ook van jou. In een goede relatie is er sprake van respect voor elkaar. In een goede relatie stimuleer je elkaar. In een goede relatie laat je elkaar los als dat nodig is en steun je elkaar juist als daar behoefte aan is.

In een relatie is ook lichamelijk contact belangrijk. Een handdruk, een aai over de bol, een hand op de schouder, een schop onder de kont, al is die laatste natuurlijk figuurlijk bedoeld.

In het mbo worden jonge mensen voorbereid op een beroepsloopbaan maar in het mbo ontdekken jonge mensen ook wie ze daadwerkelijk zelf zijn. ‘Jezelf zijn’ is waar het om draait in het leven en dus ook op school. In het gelijknamige boek van professor Dolf van den Berg wordt aan de hand van de eeuwenoude lemniscaat uitgelegd dat je jezelf altijd bent in relatie tot de ander. Daarom is de relatie docent-student of leraar-leerling zo belangrijk. Het is een relatie waarin de student alleen zichzelf kan zijn en alleen kan ontdekken wie hij zelf is als de docent dat ook is.

Het onderwijs. De overdracht. De ontmoeting. De dialoog.

Vier zelfstandige naamwoorden, maar wel vier zelfstandige naamwoorden waar een relatie voor nodig is.

De kwaliteit van het onderwijs wordt in eerste instantie bepaald door de kwaliteit van die relatie.

Relatie.

Ik vind het ook een veel mooier woord dan kwaliteitsafspraken.

Deze column verscheen vandaag op www.profielactueel.nl.

Iedereen verdient kansen en tweede kansen.

Een collega had me gevraagd te participeren in het Europese project “2nd Chance” en ik hoopte dat het een project zou worden waarin ik inspiratie op zou doen op het gebied van tweedekansonderwijs. Met projectdeelnemers uit Zwitserland, Duitsland, Italië, Polen en Nederland leek er in ieder geval ruim voldoende internationale inbreng te zijn. Vol enthousiasme schreef ik bij aanvang van het project in november 2013 de column “Tweede kans”. Nu ruim een jaar later constateer ik dat ik in dit project een beetje aan de zijlijn sta. Het gaat namelijk om een TOI-project. TOI staat voor transfer of innovation en de innovatie in dit project is een Duits model waarmee mensen met afstand tot de arbeidsmarkt via een modulair aanbod en zonder eindexamen toch een kwalificatie kunnen halen. “The German model” heet het inmiddels onder de projectdeelnemers en je kunt er van zeggen wat je wilt maar het model deugt. Het draait om individuele talentontwikkeling.

De innovatie moet getransfereerd worden naar Zwitserland, vandaar ook dat maar liefst 6 van de 11 partners in dit project uit Zwitserland komen. Na drie bijeenkomsten zie ik dat die 6 projectpartners vooral met elkaar in de clinch liggen over de uitvoerbaarheid van het project. Als Nederlandse projectpartner heb ik vooral een adviserende rol.

“Dat mag niet” is in het Nederlands onderwijslandschap een veelgehoorde kreet. Met een mooi woord noem je dat externe attributie. We doen iets niet omdat we denken dat het van iemand anders niet mag. Zeg maar het tegenovergestelde van ondernemendheid, nog zo’n mooi woord dat je de laatste tijd vaak hoort.

Dat mag niet.

Ook in Zwitserland roepen ze dat. Gisteren waren een aantal projectpartners bijeen in Berlijn en daar was ik getuige van een discussie tussen een afgevaardigde uit het kanton Ticino die beweerde dat het model slechts gedeeltelijk ingevoerd kon worden en een afgevaardigde van een landelijke organisatie die met de wettekst in zijn hand liet zien dat men op regionaal niveau wel degelijk verantwoordelijkheid kan nemen iets te veranderen.

De eerlijkheid gebied te zeggen dat ik de projectinhoud van te voren niet voldoende had bestudeerd. Als ik dat had gedaan was ik wellicht helemaal niet in dit project gestapt, maar ik kan nu gelukkig toch zeggen dat ik iets moois heb geleerd in dit project. Iets dat ik misschien al wist, maar iets waar ik gisteren in dat achteraflokaal in het voormalige Oost-Berlijn weer eens ten volle mee werd geconfronteerd.

Verbeteringen in het onderwijs moeten komen van mensen die werken in het onderwijs en echte verbeteringen komen alleen als mensen verantwoordelijkheid nemen voor hun eigen handelen.

Wet- en regelgeving moeten er zijn, maar soms moet je een beetje burgerlijk ongehoorzaam willen zijn. Daarbij, mensen mogen vaak meer dan dat ze denken dat ze mogen. In die overtuiging probeer ik mijn bijdrage te leveren in dit ene project, maar vooral ook in eigen land. Omdat ook het Nederlands onderwijs- en kwalificatiesysteem flexibeler zou kunnen zijn voor mensen met afstand tot de arbeidsmarkt. Omdat ook het Nederlands onderwijs- en kwalificatiesysteem flexibeler zou kunnen zijn voor mensen die hun eerste kans verprutst hebben.

Want iedereen verdient kansen en tweede kansen.

“Vakantie” twitterde Ivo op donderdag 23 mei kort nadat hij zijn laatste VMBO-examen  had gemaakt. Hij was er vrij zeker van dat hij geslaagd was en, okee, hij moest nog een keer naar school om zijn boeken in te leveren en natuurlijk ook om zijn diploma op te halen, maar de MBO-opleiding van zijn keuze zou pas op maandag 26 augustus beginnen. Ruim drie maanden zomervakantie. Drie maanden!

Denk je eens in, 16 jaar en drie maanden niks doen. Met de huidige jeugdwerkloosheid liggen ook de vakantiebaantjes niet voor het oprapen en met je vrienden een weekje naar Lloret de Mar of Renesse is leuk, maar thuis wacht weer die lange zomervakantie. Een periode van uitslapen, rondhangen en eindeloos relaxen breekt aan.

Het is vreemd dat naarmate kinderen ouder worden hun zomervakanties steeds langer worden. Op de basisschool krijgen ze zes weken en, in het voortgezet onderwijs zelfs zeven. Op papier dan, want op veel scholen is de laatste toetsweek vaak al twee weken voor het officiële begin van de vakantie. Afhankelijk van de regionale vakantiespreiding heeft een leerling die VMBO-examen doet zelfs iets meer of iets minder dan drie maanden vakantie. Drie maanden lang is de leerling dus niet in beeld als leerling. Niet bij het VMBO en ook niet bij het MBO.

In die drie maanden kan er een hoop gebeuren. Het merendeel van de leerlingen slaagt voor het examen en vervolgt na die lange zomervakantie zijn schoolcarrière op de HAVO of in het MBO. Maar er zijn ook leerlingen die in de zomervakantie 18 worden en die geen zin meer hebben in school, er zijn leerlingen waarvan in de zomervakantie hun vader of moeder overlijdt, leerlingen die een ongeluk krijgen, leerlingen die op het laatste moment toch besluiten een andere studierichting te kiezen, leerlingen die het opeens allemaal niet zien zitten, leerlingen die zich op drie verschillende ROC’s hebben ingeschreven en ook leerlingen die zich ondanks de inspanningen van hun mentor en decaan nog in het geheel niet hebben aangemeld voor een vervolgopleiding.

Die lange zomervakantie levert dus altijd een aantal voortijdig schoolverlaters op en op het Ministerie noemt men dit verschijnsel het Zomerlek.

In de regio ’s-Hertogenbosch proberen we dit zomerlek te dichten met het programma VSV-manager. Het is een eenvoudig systeem dat de professionals van het VMBO en het MBO bij elkaar heeft gebracht. De decanen van 12 VMBO’s voeren allemaal de zelfde administratie. Ze wijzen sommige leerlingen aan als risicoleerling en er zijn twee brugwachters die samen met leerplicht meekijken en actie ondernemen als dat nodig is.

Het zomerlek zal nooit helemaal gedicht worden en het is ook nooit helemaal te voorkomen dat leerlingen een verkeerde studiekeuze maken. Uitvallers op het MBO zullen er altijd blijven en daarvoor hebben we op het Koning Willem I College gelukkig de Succesklas.

Natuurlijk heeft iedere regio zijn eigen systeem of project en dat is prima. Waar het bij de overstap VMBO-MBO uiteindelijk om draait is een regionale betrokkenheid en een gemeenschappelijke verantwoordelijkheid.

Ik wens iedereen een fijne zomervakantie!

Mijn column “zomervakantie” verscheen op de website www.aanvalopschooluitval.nl van het Ministerie van OC en W.